Nootropy wzbudzają zainteresowanie przede wszystkim wśród osób poszukujących sposobów na poprawę koncentracji i funkcji poznawczych. Tymczasem wielu leków zaliczanych do tej grupy nie należy stosować bez wyraźnych wskazań medycznych. Czym są nootropy i kiedy mogą zostać przepisane pacjentowi? Czy lekarz może odmówić wystawienia recepty online na nootropy? Odpowiadamy na pytania.
Czym są nootropy?
Nootropy (inna nazwa to smart drugs, czyli inteligentne leki) to leki, suplementy lub inne substancje, które mają na celu poprawę funkcji poznawczych, np. pamięci lub koncentracji [1-3].
Jak działają nootropy?
Działanie nootropów polega przede wszystkim na poprawie przepływu krwi do mózgu, wykazują one również działanie neuroprotekcyjne, tj. zabezpieczają neurony przed stresem oksydacyjnym i uszkodzeniami [2, 4]. Większość leków nootropowych wymaga jednak dłuższego okresu stosowania, aby uzyskać satysfakcjonujące rezultaty [2].
Czy nootropy są dostępne bez recepty od lekarza?
Nootropy dzielą się na takie, które można uzyskać bez recepty (np. suplementy diety pochodzenia naturalnego lub ekstrakty ziołowe) oraz takie, które można zakupić jedynie za okazaniem ważnej recepty od lekarza (np. nootropy syntetyczne) [2, 3].
Przykłady nootropów
Do nootropów zaliczają się np. [2, 3, 6]:
- DMAE, czyli 2-(dimetyloamino)etanol – niewielkie ilości tego nootropu zawierają owoce morza i ryby;
- ginkgolidy, czyli substancje aktywne pozyskiwane z rośliny z gatunku Ginkgo biloba;
- nicergolina, czyli syntetyczna pochodna alkaloidów sporyszu (przetrwalnik pasożytniczego grzyba z gatunku Claviceps purpurea);
- piracetam, czyli pochodna kwasu gamma-aminomasłowego (GABA) i acetamidu;
- winpocetyna, czyli półsyntetyczna pochodna alkaloidu pochodzącego z rośliny płożącej z gatunku Vinca minor.
Jakie są wskazania do wystawienia recepty online na nootropy?
Recepta online na nootropy ma uzasadnienie w leczeniu [2, 3, 5, 6, 7]:
- bezdechu sennego i narkolepsji;
- nadmiernej senności w ciągu dnia związanej z pracą zmianową;
- niektórych postaci depresji i stanów lękowych;
- ostrych i przewlekłych zaburzeń krążenia obwodowego;
- pacjentów z chorobą Alzheimera, otępieniem starczym, schizofrenią;
- zaburzeń pamięci, świadomości i uczenia się, np. spowodowanych udarem, urazem mózgu lub zatruciem;
- zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder, ADHD).
Kiedy lekarz może odmówić wystawienia recepty online na nootropy?
Lekarz może odmówić wystawienia recepty online na nootropy w dwóch sytuacjach:
- gdy brak medycznych wskazań do stosowania leków nootropowych (o receptę online stara się zdrowa osoba, która nie cierpi na żadne zaburzenia poznawcze);
- gdy wystąpiły przeciwwskazania do stosowania leków nootropowych.
Przykładowe przeciwwskazania do stosowania nootropów mogą obejmować (w zależności od danej substancji) [2, 7]:
- ciążę i karmienie piersią;
- nadciśnienie tętnicze;
- nadwrażliwość na jakąkolwiek substancję zawartą w leku nootropowym;
- stosowanie leków przeciwzakrzepowych.
Niektóre nootropy są przeciwwskazane u pacjentów ze schizofrenią oraz psychozą maniakalno-depresyjną, ponieważ ich stosowanie może nasilać objawy psychotyczne [2].
Jak uzyskać receptę online na nootropy?
Aby uzyskać receptę online na nootropy, należy umówić się na wizytę u lekarza, w formie teleporady lub konsultacji na czacie. Gdy lekarz oceni stan zdrowia pacjenta i stwierdzi, że w danym przypadku zasadne jest przepisanie nootropów, wystawi e-receptę. Następnie pacjent może zrealizować dokument w dowolnej aptece po podaniu numeru PESEL oraz 4-cyfrowego kodu dostępu.
Czym może grozić stosowanie nootropów niezgodnie z zaleceniami lekarza?
Nootropy powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami lekarza, w przeciwnym razie może dojść do wystąpienia działań niepożądanych lub interakcji z innymi lekami.
Skutki uboczne nootropów mogą obejmować np. [2, 4, 5, 7]:
- bóle głowy;
- bóle w klatce piersiowej;
- drażliwość;
- nadmierne zmęczenie;
- nasilenie stanów lękowych;
- nieregularne lub przyspieszone bicie serca;
- nudności i wymioty;
- objawy psychotyczne (omamy wzrokowe, czuciowe, słuchowe oraz urojenia);
- uderzenia gorąca;
- uzależnienie;
- zaburzenia snu;
- zapalenie błony śluzowej żołądka;
- zawroty głowy;
- zmiany nastroju.
Warto wiedzieć: W przypadku wielu substancji uznawanych za nootropy wpływ długoterminowego stosowania na ludzki organizm nie został jeszcze dobrze poznany [2, 4].
Jeśli chodzi o interakcje nootropów z innymi lekami, należy zachować ostrożność np. w sytuacji, gdy pacjent stosuje leki przeciwzakrzepowe [7, 8].
Przed rozpoczęciem stosowania jakiegokolwiek leku nootropowego, zarówno dostępnego na receptę, jak i bez recepty, zawsze warto skonsultować się z lekarzem.
Źródła:
1. Lanni, C., Lenzken, S.C., Pascale, A., Del Vecchio, I., Racchi, M., Pistoia, F., Govoni, S. (2008). Cognition enhancers between treating and doping the mind. Pharmacological Research 57(3): 196–213.
2. Malík, M., Tlustoš, P. (2022). Nootropics as Cognitive Enhancers: Types, Dosage and Side Effects of Smart Drugs. Nutrients 14(16): 3367.
3. Brody, B. (2019). What Are Nootropics? [online] WebMD. Available at: https://www.webmd.com/vitamins-and-supplements/features/nootropics-smart-drugs-overview [Dostęp: 06.08.2024 r.]
4. Alcohol and Drug Foundation (2021). Cognitive enhancers [online]. Available at: https://adf.org.au/drug-facts/cognitive-enhancers [Dostęp: 06.08.2024 r.]
5. Trenque, T., Herlem, E., Abou Taam, M., Drame, M. (2014). Methylphenidate off-label use and safety. SpringerPlus 3(1).
6. Neale, C., Camfield, D., Reay, J., Stough, C., Scholey, A. (2013). Cognitive effects of two nutraceuticals Ginseng and Bacopa benchmarked against modafinil: a review and comparison of effect sizes. British Journal of Clinical Pharmacology 75(3): 728–737.
7. Saletu, B., Garg, A., Shoeb, A. (2014). Safety of Nicergoline as an Agent for Management of Cognitive Function Disorders. BioMed Research International 2014:6101038. U.S. Food and Drug Administration (2019). Mixing Medications and Dietary Supplements Can Endanger Your Health. [online]. Available at: https://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/mixing-medications-and-dietary-supplements-can-endanger-your-health [Dostęp: 06.08.2024 r.]
